สวัสดีครับแฟนคลับ Seamoor Blog ทุกท่าน

ถ้าใครเป็นคนประจำเรือคงจะคุ้นเคยกับคำว่า Life Saving Appliance (LSA) แต่ถ้าไม่เคยทำงานบนเรือมาก่อน และอยากจะลองเดาว่ามันหมายถึงอะไร ก็แปลตรง ๆ จากหลังมาหน้าได้เลยครับ มันก็คือ ‘อุปกรณ์ช่วยชีวิต’ ซึ่งเป็นสิ่งที่สำคัญมากสำหรับการทำงานในทะเล

อุปกรณ์ช่วยชีวิตก็จะมีเรือช่วยชีวิต, แพช่วยชีวิต, เสื้อชูชีพ, ห่วงชูชีพ, พลุไฟต่าง ๆ ฯลฯ คนประจำเรือทุกคนต้องใช้อุปกรณ์เหล่านี้เป็นครับ แต่สุภาพบุรุษที่ผมจะเล่าเรื่องราวของเขาให้พวกเราฟังกันนี้ นอกจากจะใช้เป็นแล้ว ยังมีหน้าที่ต้องดูแลอุปกรณ์ช่วยชีวิตทั้งหมดให้พร้อมใช้งานได้ตลอดเวลาอีกด้วย ขอพาพวกเราไปทำความรู้จักกับตำแหน่ง ‘ผู้ช่วยต้นเรือ’ หรือ Third Officer หรือ 3/O (สามโอ) กันครับ
 

อยากเป็นนายประจำเรือต้องผ่านผู้ช่วยต้นเรือก่อน

แรก ๆ ตอนลงฝึกงานบนเรือบรรทุกสินค้า ผมยังไม่รู้จักตำแหน่งต่าง ๆ เท่าไหร่ ผมเข้าใจว่าตำแหน่งผู้ช่วยต้นเรือน่าจะเป็นตำแหน่งที่รองจากต้นเรือ แล้วต้นหนน่าจะเป็นตำแหน่งนายยามฝ่ายปากเรือตำแหน่งแรก แต่พอไปลงเรือถึงทราบว่า ผมเข้าใจผิด

ผู้ช่วยต้นเรือคือตำแหน่งแรกที่คนประจำเรือฝ่ายเดินเรือในระดับลูกเรือจะก้าวขึ้นมาสู่นายประจำเรือฝ่ายเดินเรือ (Deck Officer) ซึ่งตำแหน่งแรกในที่นี้ก็หมายความว่า ถ้าเขาได้เริ่มต้นจากผู้ช่วยต้นเรือแล้วละก็ เขาก็สามารถก้าวขึ้นเป็นกัปตันเรือในอนาคตได้ครับ

ผมได้มีโอกาสทำหน้าที่ในตำแหน่งผู้ช่วยต้นเรือ หรือ Third Officer ตอนฝึกภาคทะเลปี 5 ก่อนจบการศึกษา และเป็นช่วงที่ผมจะไม่มีวันลืมเลยในชีวิต

ผมมีหน้าที่ดูแลอุปกรณ์ช่วยชีวิตทั้งหมดบนเรือโดยเฉพาะเรือช่วยชีวิต (Lifeboat) เรือที่ผมอยู่เป็นเรือรุ่นเก่า เรือช่วยชีวิตก็เป็นแบบเก่า เป็นแบบไม่มีหลังคาคลุม ช่วงนั้นเรือวิ่งให้บริการอยู่ระหว่างสิงคโปร์ไปเมืองจากาตาร์ที่อินโดนีเซีย ซึ่งขโมยชุมมาก ของหายตลอด ทำให้ผมต้องเก็บอุปกรณ์ประจำเรือช่วยชีวิตเข้าไปเก็บไว้ในห้องแล้วล็อกกุญแจ แทนที่จะเก็บไว้ในเรือ วันหนึ่งเรือเกิดไฟไหม้จากห้องเครื่องและลามขึ้นมาด้านบนจนไปติดที่เรือช่วยชีวิตและห้องเก็บอุปกรณ์ สุดท้ายไฟไหม้รุนแรงจนกัปตันต้องสั่งสละเรือใหญ่ แต่ไม่ได้ไปด้วยเรือช่วยชีวิตที่ผมดูแลมันนะครับ เพราะมันไหม้ไฟไปหมดแล้ว ต้องไปกับเรือยามฝั่งที่ออกมาช่วย ผมนึกในใจตอนนั้น ถ้าไม่มีเรือออกมาช่วย ผมคงต้องลงไปลอยคอในทะเลเป็นแน่แท้ นั่นเป็นจุดเริ่มต้นที่ผมตระหนักว่า อุปกรณ์ช่วยชีวิตมันมีความสำคัญกับชีวิตผมมากขนาดไหน

หลังจากผมจบการศึกษาจากศุนย์ฝึกพาณิชยนาวี ผู้ช่วยต้นเรือคือตำแหน่งแรกที่ผมได้รับโอกาสครับ จำได้ว่าเรือลำแรกชื่อ ‘ปิยะภูมิ’ เป็นเรือคอนเทนเนอร์ที่มีสะพานเดินเรืออยู่ที่หัวเรือ เส้นทางแรกคือวิ่งขึ้นไปฮ่องกงและไต้หวัน เจอพายุกลางทะเลจีนใต้จนท้อไปหมด เรียกว่าเข้าเวรไป อาเจียนไป จนคิดถึงกับจะเลิกงานเรือเลยทีเดียว เพราะทรมานตลอดการเดินทาง ใครไม่เคยอยู่เรือที่สะพานเดินเรืออยู่หัวเรือ จะนึกภาพไม่ออกหรอกครับว่ามันทรมานขนาดไหนเวลาเรือโดนคลื่น เพราะหัวเรือจะเป็นบริเวณที่รับอาการมากที่สุด เมื่อก่อนใครเข้ายามผลัดผู้ช่วยต้นเรือ ทางเรือจะแจกมาม่าให้ 1 ลังกับไข่ให้ 1 แผง เพราะออกเวรมาเที่ยงคืนเกิดหิวจะได้มีอะไรรองท้อง ผมก็เอามาม่ากับไข่ไว้ในห้องพัก พอมันโดนคลื่น ไข่ทั้งแผงกระเด็นออกมาแตกเละเทะ แล้วก็ไหลไปไหลมาตามแรงคลื่นบนพื้นในห้อง เหม็นคลุ้งไปหมด เมาคลื่นออกเวรลงมาจากสะพานเดินเรือ พอจะนอนก็มาเจอเมาไข่ต่อ จะทำความสะอาดก็ไม่ไหว เพราะเรือเอียงไปเอียงมาจนยืนไม่อยู่ นั่นเป็นช่วงที่ผมคิดเลิกงานเรือเลยทีเดียว แต่พอนึกถึงความมุ่งมั่นและตั้งใจ ตลอดจนไม่อยากให้พ่อกับแม่เสียใจ ผมก็เลยอยู่เรือต่อมาอีก 20 ปี นั่นเป็นความทรงจำสมัยเป็นผู้ช่วยต้นเรือที่จำได้แม่นเลยครับ

นอกจากผู้ช่วยต้นเรือจะต้องรับผิดชอบเรื่องอุปกรณ์ช่วยชีวิตทั้งหมดแล้ว ก็ต้องรับผิดชอบพวกเครื่องเขียนบนเรือพวกสมุด ปากกา ดินสอ เทป โน่นนี่นั่น ก็ต้องคอยดูแลให้พร้อมใช้บนเรือ โดยต้องทำการเบิกไปที่ออฟฟิศ ซึ่งเวลาเบิกของบนเรือเขาจะอ้างอิงจาก ISSA (International Ship Suppliers Association) ครับ เพราะเป็นที่เข้าใจกันทั่วโลก โดย Supplier ทั่วโลกเขาก็จะอ้างอิงจากคู่มือเล่มนี้เช่นกัน ยกตัวอย่าง เราจะเบิกปากกาน้ำเงิน ก็ไปเปิด ISSA แล้วใส่โค้ดปากกาน้ำเงินเข้าไป สมมติว่าเป็น ‘code 671890’ ก็ใส่ไปตามนั้น เราก็จะได้ปากกาน้ำเงินมาใช้สมใจส่วนอยากได้ยี่ห้อไหนก็อาจต้องระบุเพิ่มไปหน่อยเท่านั้นเอง

งานอื่น ๆ ของผู้ช่วยต้นเรือ ก็ตามชื่อตำแหน่งเลยครับ แล้วแต่จะได้รับมอบหมายอะไร

ผู้ช่วยต้นเรือจะรับหน้าที่เข้ายามเรือเดินช่วง 0800-1200 และ 2000-2400 ครับ ซึ่งช่วงที่ 2 ที่เอาไว้ช่วงหัวค่ำเพราะกัปตันยังไม่นอน กัปตันจะได้ช่วยขึ้นไปช่วยดูได้บ่อย ๆ บนสะพานเดินเรือ ส่วนยามสินค้าเวลาเรือจอด ก็จะต้องเข้ายามช่วง 0600-1200 และ 1800-2400 สมัยก่อนเป็นช่วงเวลาเซ็งของผมเลย คิดดูละกัน เรือจอดเมืองท่า เย็น ๆ มันช่วงเวลาออกไปเที่ยวดูบ้านดูเมืองเขา กลับต้องมาเข้ายามสินค้าที่เรือแทน
 

Photo by Mark König on Unsplash

คุณสมบัติเบื้องต้นของผู้ช่วยต้นเรือ

ตำแหน่งผู้ช่วยต้นเรือถือเป็นฝ่ายเดินเรือระดับปฏิบัติการ (Junior Officer) บนเรือตาม STCW Regulation II/1 ครับ โดยจะถือประกาศนียบัตร ‘Officer in charge of a navigational watch on ships of 500 gross tonnage or more’ และต้องผ่านหลักสูตรอบรมตามมาตรฐานที่ STCW กำหนดดังนี้ครับ (นี่ไม่นับการอบรมพิเศษต่าง ๆ กรณีไปลงเรือแบบต่าง ๆ เช่น เรือบรรทุกน้ำมัน เรือบรรทุกแก๊ส เป็นต้น)

1. หลักสูตร Elementary First Aid (IMO Model Course 1.13)
2. หลักสูตร Personal Survival Techniques (IMO Model Course 1.19)
3. หลักสูตร Fire Prevention and Fire Fighting (IMO Model Course 120)
4. หลักสูตร Personal Safety and Social Responsibilities (IMO Model Course 1.21)
5. หลักสูตร Proficiency in Survival Craft and Rescue Boats (other than Fast Rescue Boats) (IMO Model Course 1.23)
6. หลักสูตร Advanced Training in Fire Fighting (IMO Model Course 2,03)
7. หลักสูตร Medical First Aid (IMO Model Course 1.14)
8. หลักสูตร Ship Security Officer (IMO Model Course 3.19)
9. หลักสูตร Bridge Resource Management
10. หลักสูตร Leadership and Teamwork (IMO Model Course 1.29)
11. หลักสูตร Operational Use of Electronic Chart Display and Information Systems (ECDIS) (IMO Model Course 1.27)

ไหน ๆ ก็ไหน ๆ แล้ว ผมขอเล่าเรื่องลำดับชั้นประกาศนียบัตรตามข้อบังคับกรมเจ้าท่าเกี่ยวกับการสอบความรู้ผู้ทำการในเรือเดินทะเลระหว่างประเทศ ปี พ.ศ. 2565 ให้เข้าใจพอเป็นสังเขปละกันครับ โดยชั้นประกาศนียบัตรสำหรับผู้ทำการในเรือฝ่ายเดินเรือสำหรับเรือเดินทะเลระหว่างประเทศมีดังต่อไปนี้ (ส่วนเรือเดินใกล้ฝั่งหรือเฉพาะเขต ไม่ขอกล่าวถึงนะครับ เพราะจะมากเกินไป)

1. ประกาศนียบัตรแสดงความรู้ความสามารถนายเรือของเรือกลเดินทะเลขนาด 3000 ตันกรอสส์หรือมากกว่า (master on ships of 3,000 gross tonnage or more)
2. ประกาศนียบัตรแสดงความรู้ความสามารถนายเรือของเรือกลเดินทะเลขนาด 500-3000 ตันกรอสส์ (master on ships of between 500 and 3,000 gross tonnage)
3. ประกาศนียบัตรแสดงความรู้ความสามารถต้นเรือของเรือกลเดินทะเลขนาด 3000 ตันกรอสส์หรือมากกว่า (chief mate on ships of 3,000 gross tonnage or more)
4. ประกาศนียบัตรแสดงความรู้ความสามารถต้นเรือของเรือกลเดินทะเลขนาด 500-3000 ตันกรอสส์ (chief mate on ships of between 500 and 3,000 gross tonnage)
5. ประกาศนียบัตรแสดงความรู้ความสามารถนายประจำเรือฝ่ายเดินเรือของเรือกลเดินทะเลขนาด 500 ตันกรอสส์หรือมากกว่า (officer in charge of a navigational watch on ships of 500 gross tonnage or more)

ผู้ที่จบการศึกษาจากศูนย์ฝึกพาณิชยนาวีฝ่ายเดินเรือ ก็จะได้ประกาศนียบัตรตามข้อ 5 ครับ จากนั้นก็ต้องไปลงเรือเก็บ sea service ตามที่กฎหมายกำหนด แล้วถึงจะสอบเลื่อนประกาศนียบัตรในตำแหน่งที่สูงขึ้นได้ ถ้าทั่ว ๆ ไป ก็น่าจะมี 5-6 ปีแหละครับ ถึงจะได้สอบเป็นกัปตันและถือประกาศนียบัตรในข้อ 1
 

หน้าที่และความรับผิดชอบของผู้ช่วยต้นเรือ

ส่วนหน้าที่และความรับผิดชอบของผู้ช่วยต้นเรือ (Third Officer : 3/O) หลัก ๆ แล้วก็มีดังต่อไปนี้ครับ

1. เข้ารับหน้าที่ยามเรือเดินในทะเล (0800-1200, 2000-2400) เป็นช่วงที่ไม่มีโอกาสได้ดูพระอาทิตย์ขึ้น พระอาทิตย์ตกสวย ๆ กับเขาเลย

2. เข้ายามเฝ้างานสินค้า หรือนายยามปากเรือขณะจอดอยู่ในเมืองท่า (0600-1200, 1800-2400)

3. เก็บรักษาอุปกรณ์ส่งสัญญาณของเรือ เช่น ธงชาติต่าง ๆ, ธงประมวล, ไฟและทุ่นสัญญาณ และบรรณสารเกี่ยวกับประมวลสัญญาณทั้งหมด

4. ดูแลรักษาสมุดสั่งจักรและสมุดปูมปากเรือบนสะพานเดินเรือ

5. ดูแลความปลอดภัยในบริเวณห้องถือท้าย, ห้องแผนที่และสถานที่เก็บอุปกรณ์การเดินเรือ รวมถึงกล้องสองตา, โคมไฟส่งสัญญาณบนสะพานเดินเรือระหว่างที่เรือจอดอยู่ในท่าเรือ โดยเก็บเข้าที่ให้เรียบร้อยเพื่อป้องกันการถูกขโมย

6. บำรุงรักษาและดูแลเก็บรักษาอุปกรณ์เครื่องช่วยชีวิต และบางลำก็จะให้ดูแลเครื่องมือดับเพลิงด้วย

7. ดูแลรักษาความเรียบร้อยของบันไดนำร่อง

8. ปฏิบัติตามคำแนะนำของต้นเรือ

จะว่าไปก็มีหน้าที่รับผิดชอบไม่น้อยเลยทีเดียว สำหรับมือใหม่นายประจำเรือฝ่ายปากเรือ แต่ก็เป็นช่วงของการเรียนรู้ครับ เพราะถ้าพวกเขาเริ่มงานในตำแหน่งผู้ช่วยต้นเรือได้ดี มีความรู้แน่น และอนาคตกัปตันเรือก็อยู่ไม่ไกลครับ

ผมเอาใจช่วยผู้ช่วยต้นเรือทุกท่านนะครับ แล้วตอนต่อไป เราจะลงไปทำความรู้จักตำแหน่งต่าง ๆ ในส่วนของลูกเรือกันบ้าง ถ้าเป็นแฟนคลับของ Seamoor blog ต้องไม่พลาดครับ

บทความโดย: Old captain never die

อัปเดต: พฤษภาคม ค.ศ. 2022